แนวโน้มของเทคโนโลยีที่เปลี่ยนรูปแบบการเรียนการสอนในสถาบันอุดมศึกษา

วันก่อนมีโอกาสไปงานของสมาคมศิษย์เก่าวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้เจออาจารย์หลายท่าน บางท่านก็เป็นผู้บริหารในคณะ ผมจบการศึกษาจากที่คณะนี้และเคยสอนอยู่ที่นั้นหลายปี แม้ระยะหลังจะไม่ได้เข้าไปร่วมกิจกรรมด้านการพัฒนาการเรียนการสอนของที่นั้น แต่ก็ยังติดตามข่าวสารของคณะตลอดเวลา ในงานผู้บริหารรุ่นใหม่บางคนถามผมว่าจะปรับหลักสูตรอย่างไรที่จะให้คณะแข่งขันได้ ผมเองมีโอกาสเป็นกรรมการพิจารณาหลักสูตรหลายๆสถาบัน ได้วิพากษ์หลักสูตรหลายๆแห่ง ผมคิดว่าทุกที่สามารถที่จะเขียนหลักสูตรให้สวยงามอย่างไรก็ได้ แต่ปัญหาอยู่ที่การปฎิบัติจริง คุณภาพของผู้เรียนและผู้สอนจะเป็นดังหลักสูตรที่เขียนไว้หรือไม่ บัณฑิตที่จบออกมาจะเป็นที่ต้องการของภาคอุตสาหกรรมหรือสามารถแข่งขันในตลาดได้หรือไม่ อาจไม่ได้อยู่ที่เพียงหลักสูตรที่ดูดี แต่อยู่ที่กระบวนการสอน ต้องปรับวิธีการ ปรับสภาพแวดล้อม ต้องสร้างสถาบันให้เป็นที่แห่งการเรียนรู้ สร้างนวัตกรรมสอนให้นักศึกษามีความคิดพร้อมที่จะเรียนรู้ตลอดชีวิต

การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีด้านไอที ไม่แต่เพียงเปลี่ยนการสอนด้านไอที แต่มีผลต่อระบบการศึกษาโดยรวม สถาบันการศึกษาที่นำเอาเทคโนโลยีมาใช้ในการสอน ปรับสภาพแวดล้อมการเรียนรู้ใหม่จะทำให้สามารถแข่งขันได้ในโลกที่กำลังเปลี่ยนไป เมื่อเร็วๆนี้ผมมีโอกาสได้อ่านรายงานเรื่อง NMC Horizon Report 2015: Higher Education Edition โดยกล่าวถึงเรื่อง Top Education Technology Trends ที่ชี้ให้เห็นถึงเทคโนโลยีที่จะมีผลต่อการเปลี่ยนรูปแบบเรียนการสอนในสถาบันอุดมศึกษา โดยระบุถึงซึ่งที่ควรเปลี่ยนไป 6 อย่างดังนี้

1) การพัฒนาสภาพแวดล้อมสำหรับการสร้างนวัตกรรม

การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีไอที ทำให้การพัฒนานวัตกรรมใหม่เป็นไปได้อย่างรวดเร็ว เทคโนโลยีทำให้เกิดสังคมนวัตกรรมแบบใหม่ สามารถทำงานกันได้ทุกที่ทุกเวลา ทำให้เพื่อนร่วมงานอยู่ที่ใดก็ได้ เกิดสังคมการทำงานร่วมกันแบบไร้พรมแดน สถาบันการศึกษาอาจต้องจำลองการทำงานของบริษัทธุรกิจใหม่ๆ ที่สร้างสภาพแวดล้อมที่ช่วยกระตุ้นให้เกิดนวัตกรรมใหม่ๆอาทิเช่น การจัด Co-Working Space การทำ Agile Startup หรือใช้ตัวอย่างของคนไอทีที่ทำเรื่อง Makespace  สำหรับสร้างนวัตกรรมด้าน  Internet of Things

2) การเพิ่มความร่วมมือกันระหว่างสถาบันการศึกษา

สถาบันการศึกษาจะต้องมีความร่วมมือกันมากขึ้น ทั้งในเรื่องของการใช้เทคโนโลยีต่างๆร่วมกัน หรือควรจะต้องแชร์ข้อมูลและเนื้อหาร่วมกัน สถาบันการศึกษาในบ้านเรายังมีความเป็นอิสระมากไปขาดการบูรณาการในหลายๆด้าน แม้แต่เรื่องงบประมาณการจัดซื้อเทคโนโลยีต่างๆยังเป็นลักษณะแบบ Bottom Up แทนที่จะเป็นลักษณะของ Top-Down ที่ผู้บริหารควรจะมีวิสัยทัศน์กำหนดแนวโน้มของเทคโนโลยีการศึกษา แล้วจัดหาเทคโนโลยีที่จะพัฒนาศักยภาพการแข่งขัน ไม่ใช่แต่ละคณะ สาขา จัดซื้อมาอย่างอิสระ

3) การประเมินและวัดผลแบบใหม่ Real Time/Online

เทคโนโลยีไอทีทำให้เกิดการเรียนรู้แบบ Adaptive Learning  และสามารถวัดผลและประเมินการเรียนได้แบบ Realtime  ผู้สอนสามารถจะตรวจสอบได้ว่าผู้ใดเข้ามาศึกษาเรียนรู้แบบอนไลน์ สามารถวัดผล และโต้ตอบกับผู้เรียนได้แบบ Realtime  ผู้สอนสามารถจะปรับเปลี่ยนการเรียนการสอนได้แบบทันทีทันใด ดังนั้นสถาบันอุดมศึกษาจะต้องทำการสอนแบบ Adaptive โดยการนำเทคโนโลยีออนไลน์ใหม่ๆเข้ามาใช้

4) การเพิ่มจำนวนของ Open Educational Resources

เทคโนโลยีไอทีทำให้โลกของการเรียนรู้เปลี่ยนไป เกิดหลักสูตรและการเรียนรู้ที่เป็น Open Educational Resources (OER) ขึ้นมากมายทั้งในรูปของ หลักสูตร สื่อการสอน สไลด์ วิดีโอ แบบทดสอบ หรือซอฟต์แวร์ สถาบันการศึกษานอกจากต้องแข่งกับการศึกษาในรูปแบบเดิมแล้ว ก็ต้องแข่งกับการสอนที่เป็น OER ซึ่งบางครั้งสถาบันการศึกษาก็อาจจะต้องรู้จักนำสิ่งเหล่านี้มาใช้ รวมถึงอาจต้องร่วมในการพัฒนา OER  เพื่อให้มีผู้เรียนที่มากขึ้นในหลายรูปแบบ

5) การเรียนแบบผสมผสานระหว่าง Online กับ Face-to-Face

การศึกษาที่เป็นการผสมผสาน (Blended Learning) จะกลายเป็นเรื่องจำเป็น เพราะคงเป็นไปไม่ได้ที่ต่อไปการเรียนในระดับอุดมศึกษาจะมีเพียงรูปแบบ Online หรือการเรียนแบบชั้นเรียน Face-to-Face อย่างใดอย่างหนึ้งเพียงอย่างเดียว

6) การออกแบบ Learning Space ใหม่

เทคโนโลยีไอทีได้เปลี่ยนแปลงรูปแบบของการเรียนรู้ ห้องเรียนคงไม่ใช่แบบเดิมที่ผู้สอนมายืนบรรยายอยู่หน้าขั้น หรือมีห้อง Lab เหมือนเดิมที่มีเครื่องคอมพิวเตอร์เรียงกันหันหน้าเข้าหาผู้สอน ห้องเรียนต้องเป็นรูปแบบที่ให้ผู้เรียนค้นคว้าข้อมูล สนทนาแลกเปลี่ยนทั้งภายในห้องและนอกห้อง ระหว่างการสอนได้ ต้องออกแบบห้องเรียนให้เกิดสภาพแวดล้อมที่ร่วมกันวิเคราะห์และแลกเปลี่ยนความคิดกันได้ เหมือนกับที่บางมหาวิทยาลัยได้เปลี่ยนรูปแบบของห้องสมุดที่เป็นมากกว่าที่จะนั่งอ่านหนังสือแบบเดิม

จากที่กล่าวมาถึงหมดจะเห็นว่าสถาบันการศึกษาจะเป็นเลิศได้ คงไม่ใช่แค่ปรับหลักสูตร แต่ต้องนำเทคโนโลยีมาใช้เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงการเรียนการสอน แต่สำคัญที่สุดคือผู้สอนและผู้เรียนต้องปรับตัวเอง แต่ไม่ว่าจะปรับอย่างไรก็ตามสิ่งสำคัญที่สุดของสถาบันการศึกษาคือต้องสอนนักศึกษาให้เป็นคนดี พร้อมที่จะเสียสละเพื่อส่วนรวมและประเทศชาติ อย่าคิดแต่เพียงจบออกมาเพื่อร่ำรวยและเห็นแก่ตัว สอนคนให้เป็นคนดีสำคัญกว่าสอนให้เป็นคนเก่ง

ธนชาติ นุ่มนนท์

IMC Institute

นายกสมาคมเทคโนโลยีสารสนเทศไทย